(12) 2. ปจฺโจโรหณิวคฺโค

1-4. ปฐมอธมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[113-6] ทุติยสฺส ปฐมทุติยานิ อุตฺตานตฺถานิฯ ตติเย ชานํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน ชานิตพฺพํ สพฺพํ ชานาติ เอวฯ น หิ ปเทสญาเณ ฐิโต ชานิตพฺพํ สพฺพํ ชานาติฯ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน หิ อวิเสสคฺคหเณน จ ‘‘ชาน’’นฺติ อิมินา นิรวเสสํ เญยฺยชาตํ ปริคฺคยฺหตีติ ตพฺพิสยาย ชานนกิริยาย สพฺพญฺญุตญฺญาณเมว กรณํ ภวิตุํ ยุตฺตํ, ปกรณวเสน ‘‘ภควา’’ติ สทฺทนฺตรสนฺนิธาเนน จ อยมตฺโถ วิภาเวตพฺโพฯ ปสฺสิตพฺพเมว ปสฺสตีติ ทิพฺพจกฺขุปญฺญาจกฺขุธมฺมจกฺขุพุทฺธจกฺขุสมนฺตจกฺขุสงฺขาเตหิ ญาณจกฺขูหิ ปสฺสิตพฺพํ ปสฺสติ เอวฯ อถ วา ชานํ ชานาตีติ ยถา อญฺเญ สวิปลฺลาสา กามรูปปริญฺญาวาทิโน ชานนฺตาปิ วิปลฺลาสวเสน ชานนฺติ, น เอวํ ภควาฯ ภควา ปน ปหีนวิปลฺลาสตฺตา ชานนฺโต ชานาติ เอว, ทิฏฺฐิทสฺสนสฺส อภาวา ปสฺสนฺโต ปสฺสติเยวาติ อตฺโถฯ จกฺขุ วิย ภูโตติ ทสฺสนปริณายกฏฺเฐน จกฺขุ วิย ภูโตฯ ยถา หิ จกฺขุ สตฺตานํ ทสฺสนตฺถํ ปริเณติ สาเธติ, เอวํ โลกสฺส ยาถาวทสฺสนสาธนโตปิ ทสฺสนกิจฺจปริณายกฏฺเฐน จกฺขุ วิย ภูโต, ปญฺญาจกฺขุมยตฺตา วา สยมฺภุญาเณน ปญฺญาจกฺขุํ ภูโต ปตฺโตติ วา จกฺขุภูโตฯ

ญาณสภาโวติ วิทิตกรณฏฺเฐน ญาณสภาโวฯ อวิปรีตสภาวฏฺเฐน ปริยตฺติธมฺมปฺปวตฺตนโต วา หทเยน จินฺเตตฺวา วาจาย นิจฺฉาริตธมฺมมโยติ ธมฺมภูโตฯ เตนาห ‘‘ธมฺมสภาโว’’ติฯ ธมฺมา วา โพธิปกฺขิยา เตหิ อุปฺปนฺนตฺตา โลกสฺส จ ตทุปฺปาทนโต, อนญฺญสาธารณํ วา ธมฺมํ ปตฺโต อธิคโตติ ธมฺมภูโตฯ เสฏฺฐฏฺเฐน พฺรหฺมภูโตติ อาห ‘‘เสฏฺฐสภาโว’’ติฯ อถ วา พฺรหฺมา วุจฺจติ มคฺโค, เตน อุปฺปนฺนตฺตา โลกสฺส จ ตทุปฺปาทนโต, ตญฺจ สยมฺภุญาเณน ปตฺโตติ พฺรหฺมภูโตฯ จตุสจฺจธมฺมํ วทตีติ วตฺตาฯ จิรํ สจฺจปฺปฏิเวธํ ปวตฺเตนฺโต วทตีติ ปวตฺตาฯ อตฺถํ นีหริตฺวาติ ทุกฺขาทิอตฺถํ ตตฺถาปิ ปีฬนาทิอตฺถํ อุทฺธริตฺวาฯ ปรมตฺถํ วา นิพฺพานํ ปาปยิตา นินฺเนตาฯ อมตาธิคมปฏิปตฺติเทสนาย อมตสจฺฉิกิริยํ สตฺเตสุ อุปฺปาเทนฺโต อมตํ ททาตีติ อมตสฺส ทาตาฯ โพธิปกฺขิยธมฺมานํ ตทายตฺตภาวโต ธมฺมสามีฯ จตุตฺเถ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

ปฐมอธมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ